گدام چیست ؟
در زبان بلوچی سیاهچادر به «گدام» معروف است که توسط زنان و دختران عشایر بافته شده و بهعنوان سرپناهی در زندگی به ویژه زندگی عشایری مورداستفاده قرار میگیرد. اگرچه امروز گدام جاذبهای برای گردشگران و مسافران است، ولی حکایتهای فراوان از مردمانی دارد که سالهای سال در گوشهای از کویر با عزت و کرامت و در آرامش و صلح در سایهٔ آن روزگار سپری میکردند.
گدام از چه چیزی ساخته میشود ؟
سیاهچادر دست بافتهای بسیار ساده با موی بز است که در سقف و دیوارهای چادر عشایر کاربرد دارد، ماده اولیه و مهم موردنیاز برای بافت سیاهچادر موی بز است که مهمترین خاصیت بسیار مطلوب آن برای مقاومت در برابر رطوبت در مواقع بارندگی است، زیرا آب باران از جداره آن عبور نمیکند. از قرنهای گذشته اقلیم گرم وخشک و سرد و کوهستانی منطقه باعث شده بود مردم بیشتر زندگی کوچنشینی داشته باشند این امر مستلزم استفاده از مساکنی بود که جابجایی آن به راحتی انجام شود همچنین وفور مواد اولیه بافت گدام که همان موی بز است کمک قابل توجهی به رونق بافت آن میکند.
تاریخچه گدام :
در طول تاریخ انسان برای حفظ خود در برابر تغییرات اقلیمی و فصلی و دوری از گزند حیوانات به دنبال سرپناه مناسب بودند. تولیدات نساجی، در خلال هزاران سال، از سادهترین روشهای بافندگی به وسیله در هم بافتن الیاف گیاهی و حیوانی تا بافندگی با دستگاههای پیچیده کامپیوتری ییشرفت کرده است. مشقات کوچهای فصلی، زحمت دامداری، گلهداری و یا زندگی پردردسر در مناطق صحرایی سبب شد که عشایر و صحرانشینان دستبافتههایی بهوجود آورند که سودمندی در مصرف، سهولت در حمل و نقل و به ویژه زیبایی ممتاز و سکونت مناسب را یکجا در خود جمع داشته باشد. بافت سیاهچادر پیش از ظهور ادیان رایج بوده، اما اسلام گویی ذوق سلیم صحرانشینان، روستاییان و بومیان سرزمینهای مختلف را در بافت سرپناه به گونه حیرتانگیزی تلطیف کرده، موجب خلاقیت هنری و شکوفایی فنی بیشتری شده است. روستایان و صحرانشینان نیز برای رفع نیازهای خود و سایرین به بافتن سیاه چادر ادامه دادند. این مردمان، بهویژه چادرنشینان، مواد لازم بافندگی را از محیط طبیعی پیرامونشان به دست میآوردند.
کمرنگ شدن تولید گدام :
اینک شیوه زندگی خاص پیش از صنعت و تجارت به سبک غربی، که بافتن سیاهچادر سنتی را ممکن میساخت، از بین رفته و احتمالا دیگر باز نخواهد گشت، لذا گدامهای قدیمی با اشتیاق جمعآوری یا بعضا از بین میرود و دلایل این امر میتوان قیمت بالا، عدم درخواست برای خرید، عدم تولید مناسب، وجود دلالان در بهدست آوردن با قیمت کم این محصول برشمرد، بنابراین بافندههای امروزی وقت و تمایل به بافتن گدام مرغوب ندارند، زیرا صرفه اقتصادی برای آنان ندارد.
قوم بلوچ در قرون یازدهم و دوازدهم، پس از حمله سلجوقیان و بیرون راندهشدن از کرمان و سیستان، در مناطق فعلی جایگزین شدند. تاریخچه بافندگی بلوچها نیز مانند سایر مباحث تاریخی این گروه، دستخوش تحولات بسیاری شده است، مرگ تقریبی زندگی سنتی، زیان جبرانناپذیری بر تولیدات محلی مردمان چادرنشین و روستایی این منطقه وارد آورد.
مزیتهای حمایت از تولید گدام :
رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه در سایه اشتغال به این صنعت بومی و صنایع وابسته به آن، از قبیل خراطی و آهنگری و غیره، جلوگیری از مهاجرت بیرویه روستاییان به شهرها و پرداختن به شغلهای کاذب، کسب درآمد و ایجاد اشتغال پایدار در منطقه و حفظ این هنر و صنعت دیرینه از مزیتهای حمایت از تولید گدام است.
نمونههای مشابه :
گدام یا سیاهچادر در بعضی از مناطق روستایی و بهویژه عشایری در کشور مشاهده میشود و بعضا در قسمتهای شرقی استانهای خراسان رضوی و جنوبی و دامنههای سلسله جبال زاگرس به بافت آن نیز مشغولند.
از ویژگیهای گدام در این منطقه میتوان به ظرافت و بافت آن اشاره کرد. رنگهای تیره و آغشته به سفید و بور نمادی از زندگی در شرایط بد آب و هوایی منطقه را نشان میدهد، قابلیت حمل آسان و سبکی آن از دیگر ویژگیهای گدام محسوب میشود.
تغییر سبک زندگی روستاییان و عشایر، زندگی در مساکن با مصالح آجری و آهنی، عدم حمایت از تولید، نبود بازار مناسب برای عرضه محصول، کمبود دام در منطقه وعدم صرفه اقتصادی باعث شده این هنر و صنعت به فراموشی سپرده شود.
اقدامات حفاظتی انجام شده :
خریدتعدادی گدام (سیاه چادر) از مردم منطقه برای استفاده در فضاهای نمایشگاهی، شناسایی صنعتگران این رشته و پیگیری بیمه صنعتگران گدامباف در منطقه از جمله اقدامات حمایتی و حفاظتی اداره میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی میرجاوه در این زمینه است.
ترغیب صنعتگران به تشکیل تعاونیهای صنایعدستی برای خرید تضمینی محصولات هنری صنایعدستی بهویژه گدام صورت گرفته تا امکان توسعه این صنعت را در تمامی مناطق شهری، روستایی و عشایری فراهم سازد. همچنین طرحها و نقشهای نو و جدید با حفظ اصالت و فرهنگ محلی به منظور جلب نظر مشتریان ارائه شده است.
در دسترس قراردادن مواد اولیه ارزانقیمت به تولیدکنندگان، تهیه کتابچهها و بروشورهای تبلیغاتی برای معرفی گدام و نیز اخذ کد اصالت و استاندارد برای محصول از سایر اقدامات برای حفظ این آثار ارزشمند است.
منابع:
خبرگزاری مهر
ایسنا
میراث آریا